مقاله: بررسی محیط کسب و کار و پروژه های صادراتی محصولات باغی و کشاورزی

فروتن قاسم پور – دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده کارآفرینی

با توجه به اهمیت افزایش سهم صادرات غیر نفتی از درامد تجاری کشور و عنایت به ویژگیهای  حوزه استراتژیک در بخش کشاورزی (وسعت عرصه و تنوع اقلیم ) ، نگاه به صادرات محصولات و فراوردهای باغی کشاورزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.تلاش های منسجم و در راستای تعریف پروژه های صادراتی محصولات باغی و کشاورزی در این خصوص موجب خواهد شد تا سهم بالایی از فراورده های باغی و کشاورزی در کشور های هدف از کانال صادرات ایران تامین شود.

مقدمه:

ارزش آفرینی در حوزه بازار  محصولات باغی و کشاورزی بدون داشتن چشم انداز و ماموریت برای صادرات آن امکانپذیر نخواهد بود. این رویکرد موجب ورود ارز به کشور ،ارتقائ دانش این حوزه،آشنا یی با استانداردها و نیازهای مشتری و نهایتا رشد و بهینه سازی در کسب و کار کشاورزان و باغداران خواهد شد.در همین راستا و با توجه به انگیزه های درآمدی ناشی از صادرات موفق ،بخش های مختلف علمی نیز سعی در یافتن و فراگیری برترین تکنولوژیها در راستای رسیدن به تولیداتی با کیفیت بالاتر خواهند داشت.

صادرات ایران به دو حوزه ی نفتی و غیر نفتی تقسیم شده است. صادرات تک محصولی و وابستگی شدید به درآمد های ارزی در ایران ،حاصل صادرات نفت است.درامد حاصل ازفروش نفت از زمان پیدایش تا به امروز ،سهم بسیار بالایی از صادرات را به خود اختصاص داده است . از طرف دیگر در سالهای اخیر، به دلایل متفاوت اقتصادی و سیاسی ،صادرات این ماده با نوسان های بسیاری همراه بوده است.از اینرو پرداختن به صادرات غیر نفتی ،ایجاد تنوع در محصولات صادراتی، تأمین ارز جهت سرمایه گذاری و افزایش سهم در تجارت جهانی و بازارهای بین المللی و همچنین ایجاد مقاومت بیشتر در برابر تنشهای ناشی از تغییرات صادرات نفتی از اهمیت ویزه  ای برخوردار گشته است.

لذا جهت ورود به این عرصه هر یک از محصولات می توانند در قالب پروژه های صادراتی بصورت پایلوت تعریف و اجرا شده تا دانش حاصل از اجرای این پروژه های صادراتی در اختیار تولید کنندگان و علاقمندان به صادرات این محصولات قرار گیرد.

با توجه به اقالیم متفاوت در کشور و به تبع ان تعدد گونه ها نیاز به نگاهی نو در حوزه کلان اقتصاد کشور (بصورت ارشادی ) و کمک به بخش خصوصی با در اختیار گذاشتن منابع مالی و نیروی فنی متخصص  احساس می شود.بطور مثال علی رغم وسعت کاشت و تنوع محصول برای پسته تنها یک باغ سه سه هکتاری در کرمان مجوز صادرات محصول ارگانیک تحت لیسانس آلمان را کسب کرده است.یا علی رغم تنوع محصول انگور در کشور بعلت عدم وجود آگاهی بیشتر باغداران امکان صادرات میسر نیست و میتوان اضافه نمود محصولات مهمی چون زعفران و ….

با توجه به مطالعات صورت گرفته در زمینه عوامل مؤثر بر صادرات می توان به عواملی همچون : قیمت تمام شده بسیار بالا, کیفیت محصولات (غیر ارگانیک )، نوسانات بسیار زیاد قیمت ارز، ضعف عملیات بازاریابی شامل جمع آوری، بسته بندی، درجه بندی، حمل و نقل، انبارداری و فرآوری، رعایت نکردن استانداردهای بهداشتی و کیفی، روان نبودن اعتبارات صادراتی و تسهیلات بانکی ، بالا بودن سود تسهیلات بانکی، نبود تشکل های تولید و صادراتی توانمند و فقدان نظام ساماندهی صادرکنندگان، حضور صادرکنندگان غیرحرفه ای به علت ضابطه مند نبودن سیاست صادراتی و نبود کنترل لازم بر آنها، ضعف نظام اطلاع رسانی در مورد بازارهای خارجی، عدم توجه به سلیقه متقاضیان در بازارهای جهانی، نبود مدیریت بعد از برداشت برای محصولات کشاورزی، عدم ثبات مقررات و قوانین صادرات و واردات، عدم کفایت گمرکهای تخصصی ، تفاوت در میزان معافیت های مالیاتی کالاهای صادراتی بخش صنعت و کشاورزی، کمبود صنایع تبدیلی و بسته بندی مناسب برای صادرات محصولات کشاورزی و صادرات فله ای برخی کالاهای کشاورزی اشاره کرد .

عوامل موثر در محیط کسب و کار صادرات محصولات باغی و کشاورزی  بصورت خلاصه به شرح زیر ارائه می گردد:

  • از مهمترین عوامل محیطی موثر بر پروژه های صادراتی تاثیر نرخ ارز می باشد.وقتی قیمت صادراتی محصولات کشاورزی ایران نسبت به قیمت صادراتی محصولات کشور های رقیب در بازار های هدف افزایش یابد، مقدار تقاضای محصولات کشاورزی ایران در سایر کشورها کاهش خواهد یافت.
  • عدم رویکرد منسجم برای صادرات محصولات باغی و کشاورزی ومدیریت ضعیف حتی در بخش خصوصی.
  • فقدان و یا کمبود اعتبارات مالی ارزان، یارانه های نقدی مستقیم و تسهیلات صادراتی مناسب. برای مثال تأخیر درتسویه به موقع مطالبات صادرکنندگان در قبال حقوق و عوارض دریافتی از مواد اولیه وارداتی که برای ساخت کالاهای صادراتی به کار می رود از جمله عوامل افزایش قیمت تمام شده محصولات ایرانی می باشد.
  • عدم اعمال معافیتهای کامل مالیاتی برای تمامی محصولات صادراتی از دیگر عوامل افزایش قیمت تمام شده محصولات ایرانی می باشد.
  • تشریفات اداری نسبتأ زائد و وقت گیر در پروسه تولید و صادرات  که باعث گردش بسیار کم سرمایه در سال می گردد به همراه تعرفه های نسبتأ متنوع و گاهأ بالای سازمانهای مختلف از دیگر عوامل افزایش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران می باشد.
  • توجه نسبتأ اندک به صدور محصولات با ارزش افزوده نسبتأ بالا.
  • تورم نسبتأ بالای داخلی و نتیجتأ افزایش هزینه عوامل تولید همچون حقوق کارگران ،‌سوخت، انرژی، اجاره بها، افزایش قیمت زمین و … و عدم جبران آن توسط نرخ ارز صادراتی که نرخ آن در سالهای گذشته تقریبأ ثابت بوده و متناسب با تورم موجود افزایش نیافته بعلاوه زیان بالای صادرکننده به هنگام فروش ارز صادراتی به سیستم بانکی از دیگر عوامل افزایش قیمت تمام شده محصولات ایرانی می باشد.
  • افزایش نسبتأ زیاد و تقریبأ بی رویه در نرخ حمل ونقل کالاهای صادراتی در سالهای اخیر نیز از عوامل عمده افزایش قیمت تمام شده محصولات ایرانی می باشد.
  • قیمت گذاری نسبتأ بالا برای برخی ازمحصولات صادراتی از جمله فرش دستبافت  در افزایش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران مؤثر بوده است.
  • فعالیت «زیرظرفیت» واحدهای تولیدی در افزایش هزینه های تولیدی مؤثر می باشد.
  • بالا بودن درصد ضایعات و استهلاک که از ویژگیهای عمده واحدهای تولیدی ایران می باشد در افزایش قیمت تمام شده محصولات تولیدی ایران مؤثر می باشد.
  • بالا بودن هزینه بسته بندی کالاها که بنا به گفته کارشناسان تا حدود ۳۰ درصد قیمت تمام شده محصولات بالغ می گردد در گرانی کالاهای ایرانی تأثیر زیادی دارد.
  • توجه نسبتأ کم به سازماندهی علمی تولید هدفمند کردن سرمایه گذاریها، مدرنیزاسیون و نهایتأ افزایش بهره وری از دیگر عوامل مؤثر در افزایش قیمت محصولات ایرانی می باشد.

برخی پیشنهادات اجرایی جهت کاهش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران که در مطالعات و منابع مختلف مورد بررسی قرار گرفته اند را می توان بشرح ذیل خلاصه نمود :

  • افزایش تسهیلات بانکی ارزان ، یارانه های نقدی مستقیم و تسهیلات صادراتی مناسب از جمله معافیت کامل گمرکی مواد اولیه وارداتی که در تولید محصولات صادراتی بکار می رود، همچنین کاهش پیش پرداخت برای ورود این مواد و تسویه سریع و به موقع مطالبات صادرکنندگان از جمله راه کارهایی است که می تواند ضمن تقویت نقدینگی واحدهای تولیدی و صادرکنندگان، در کاهش هزینه های آن مؤثر بوده و نهایتأ ضمن کاهش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران، باعث افزایش قدرت رقابت آنها در بازارهای جهانی می گردد.
  • حذف پیمان ارزی و یا حذف و کاهش وثیقه های نقدی و غیرنقدی لازم جهت پیمان سپاری، کاهش نرخ پیمان سپاری، همچنین تسهیلات بیشتر در مقررات پیمان و کاهش جریمه های نقدی و غیرنقدی مترتب برآن جهت کاهش هزینه ها و حذف تدریجی افراد سودجو و واسطه ای چون پیمان فروش که در شرایط کنونی با مشارکت در صادرات در افزایش هزینه های صادرات و نهایتأ کالاهای صادراتی مؤثر می باشند.
  • انجام برنامه ریزیهای لازم جهت کاهش تشریفات زائد و وقت گیر که در افزایش گردش سرمایه صادرکنندگان و نهایتأ کاهش هزینه صادرات مؤثر می باشد.
  • کاهش و یا ممانعت از افزایش بی رویه در نرخ تعرفه ها و هزینه های دریافتی سازمانهای دولتی از صادرکنندگان در کاهش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران مؤثر می باشد.
  • توجه و تمرکز بیشتر به صدور محصولات با ارزش افزوده نسبتأ بالا و اجتناب از صدور محصولات بصورت فله و خام.
  • خرید ارز صادراتی از صادرکنندگان با نرخ کاملأ واقعی و حقیقی آن. در این خصوص علاوه بر لحاظ قیمت نرخ بازار آزاد ارز، افزایش قیمت عوامل مختلف تولید که در سالهای گذشته صورت گرفته و حتی از طریق افزایش نرخ آزاد ارز نیز جبران نشده نیز می بایست لحاظ گردد و مابه التفاوت آن بصورت یارانه مستقیم توسط دولت به صادرکنندگان پرداخت گردد.
  • کاهش در هزینه های نسبتأ بالا و بی رویه حمل و نقل و نظارت دقیق و مستمر بر عملکرد شرکتهای حمل ونقل از دیگر راهکارهای ممکن در کاهش قیمت تمام شده محصولات ایران می باشد.
  • قیمت گذاری واقعی و عادلانه کالاهای صادراتی و اجتناب از قیمت گذاری بالا در کاهش هزینه صادرات مؤثر می باشد.
  • رفع مشکلات موجود در صنایع و واحدهای تولیدی جهت فعالیت با ظرفیت کامل و اسمی آنها در کاهش هزینه های تولیدی مؤثر می باشد.
  • تعطیلی و ممانعت از ایجاد و فعالیت واحدهای تولیدی که دارای توجیه اقتصادی نیستند، در کاهش قیمت تمام شده واحدهای تولیدی ایران مؤثر می باشد.
  • کاهش درصد ضایعات و استهلاک در کاهش هزینه ها مؤثر می باشد.
  • انجام برنامه ریزیهای لازم جهت کاهش هزینه بسته بندی کالاها از طریق تولید و یا واردات مواد اولیه و ماشین آلات مدرن بسته بندی در کاهش هزینه های تولیدی مؤثر می باشد.
  • توجه ویژه به سازماندهی علمی تولید ،‌مدرنیزاسیون، ارتقاء فرهنگ کارگری و نهایتأ افزایش بهره وری از دیگر راهکارهای مؤثر درکاهش قیمت تمام شده محصولات ساخت داخل خواهد بود.

 

پروژه های کشاورزی و باغی با رویکرد صادرات محور :

انچه از موارد بالا دریافت میگردد عدم فقدان یک استراتژی بازار یابی و یا تغییر ساختارهای اقتصادی به تنهایی نیست.بلکه این فرایند میبایست قبل از تولید این محصولات،تولید ،نحوه بهره برداری و فراوری برای ایجاد ارزش و نهایتا سود آوری مورد توجه قرار گیرد.اکثر پروژه های کشاورزی با افق هایی نزدیک ترسیم شده اند و بیشتر منجر به شکست و یا سرخوردگی شده اند.

پیشنهاد نگارنده ورود دیدگاه مدرن مدیریت پروژه برای این بخش از اقتصاد و جامع نگری بر بخش های تولید،بازار و محصول می باشد.

متاسفانه اکثر پروژه های کشاورزی و باغی با هدف بازار داخل علیرغم تلاشهای بسیار موفق نبوده است.و تنها رویکردهای صادرات محور موجب ثبات در تولید و سود آوری برای تولید کنندگان بوده است.

بدیهی است با راه اندازی انواع پروژه ها با رویکردهای نوین تولید محصولات خام ،فراوری محصولات با ایجاد صنایع جانبی و بسته بندی آنها برای کالاهای دارای ارزش افزوده و مزیت نسبی با توجه به اقالیم متعدد در کشور ، بسیاری از مشکلات در حین اجرا و با رویکرد خلاقانه قابل تغییر هستند.

ایجاد تغییر در هر محیط عملیاتی بدون ایجاد حرکتهای منسجم امکان پدیر نخواهد بود.و ارتباط دادن تمام مشکلات به محیط کسب و کار بدون توجه به بهره برداری بهینه از امکانات موجود ظلمی است که خود در حق خود می نماییم.بطور مثال مجتمع هفت تپه، دشت مغان و ….علی رغم بهترین شرایط بسیار ضعیف بوده اند.

بنا براین رویکردهای صادراتی موجب انتقال دانش فنی ،استاندارهای جدید ،مشتریان جدیدو ارتباطات اقتصادی در حوزه های حتی سیاسی خواهد شد که بموجب آن منافع ملی کشور نیز تحت تاثیر مثبت ان قرار گرفته و موجب توانایی و ایجاد امکانات جدید در کشور خواهد شد.

جمع بندی :

با توجه به مطالعات صورت گرفته و با مروری که بر مطالعات و پیشینه عوامل مؤثر بر صادرات کشاورزی صورت گرفت می توان گفت با نگرشی نو به پروژه های کشاورزی و باغبانی کشور و تعریف پروژه های واقعی با دیدگاه صادراتی و نه برای ارائه آمار می توان بر محیط کلان تاثیر گزار بود.

نگارنده پیشنهاد می نماید پروژه های اجرا شده و در دست اجرای این حوزه فارغ از عر گونه مسایل سیاسی حتی هدفگزاری ها  مجددا ارزیابی گردد.

همچنین عوامل ذیل نیز بموازات مورد توجه قرار گرفته و در راستای به سرانجام رسیدن پروژه های مذکور پیگیری گردند.

  نوسانات قیمت ارز به عنوان یکی از عوامل اصلی در راستای فاکتور های مؤثر بر صادرات می تواند در نظر گرفته شود که البته این مسئله می بایست با نظارت مستقیم دولت بر روند صادرات و تخصیص یارانه های متفاوت و کنترل نوسانات و هم چنین تعیین نرخ مصوب بلند مدت برای ارز صادراتی و تنظیم تعادل در بازار ارز با تعادل در عرضه و تقاضا و مبارزه با سفته بازی بهبود بخشیده شود.

مورد دوم نیز که اشاره به قیمت تمام شده نسبتاً بالای کالای کشاورزی اشاره دارد نیز این روز ها شاید بسیار در صنعت کشاورزی محسوس بوده که در این راستا برخی پیشنهادات اجرایی جهت کاهش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران که در مطالعات و منابع مختلف مورد بررسی قرار گرفته اند را می توان بشرح ذیل خلاصه نمود :

  • افزایش تسهیلات بانکی ارزان ، یارانه های نقدی مستقیم و تسهیلات صادراتی مناسب از جمله معافیت کامل گمرکی مواد اولیه وارداتی که در تولید محصولات صادراتی بکار می رود، همچنین کاهش پیش پرداخت برای ورود این مواد و تسویه سریع و به موقع مطالبات صادرکنندگان از جمله راه کارهایی است که می تواند ضمن تقویت نقدینگی واحدهای تولیدی و صادرکنندگان، در کاهش هزینه های آن مؤثر بوده و نهایتأ ضمن کاهش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران، باعث افزایش قدرت رقابت آنها در بازارهای جهانی می گردد.
  • حذف پیمان ارزی و یا حذف و کاهش وثیقه های نقدی و غیرنقدی لازم جهت پیمان سپاری، کاهش نرخ پیمان سپاری، همچنین تسهیلات بیشتر در مقررات پیمان و کاهش جریمه های نقدی و غیرنقدی مترتب برآن جهت کاهش هزینه ها و حذف تدریجی افراد سودجو و واسطه ای چون پیمان فروش که در شرایط کنونی با مشارکت در صادرات در افزایش هزینه های صادرات و نهایتأ کالاهای صادراتی مؤثر می باشند.
  • انجام برنامه ریزیهای لازم جهت کاهش تشریفات زائد و وقت گیر که در افزایش گردش سرمایه صادرکنندگان و نهایتأ کاهش هزینه صادرات مؤثر می باشد.
  • کاهش و یا ممانعت از افزایش بی رویه در نرخ تعرفه ها و هزینه های دریافتی سازمانهای دولتی از صادرکنندگان در کاهش قیمت تمام شده محصولات صادراتی ایران مؤثر می باشد.
  • توجه و تمرکز بیشتر به صدور محصولات با ارزش افزوده نسبتأ بالا و اجتناب از صدور محصولات بصورت فله و خام.
  • خرید ارز صادراتی از صادرکنندگان با نرخ کاملأ واقعی و حقیقی آن. در این خصوص علاوه بر لحاظ قیمت نرخ بازار آزاد ارز، افزایش قیمت عوامل مختلف تولید که در سالهای گذشته صورت گرفته و حتی از طریق افزایش نرخ آزاد ارز نیز جبران نشده نیز می بایست لحاظ گردد و مابه التفاوت آن بصورت یارانه مستقیم توسط دولت به صادرکنندگان پرداخت گردد.
  • کاهش در هزینه های نسبتأ بالا و بی رویه حمل و نقل و نظارت دقیق و مستمر بر عملکرد شرکتهای حمل ونقل از دیگر راهکارهای ممکن در کاهش قیمت تمام شده محصولات ایران می باشد.
  • قیمت گذاری واقعی و عادلانه کالاهای صادراتی و اجتناب از قیمت گذاری بالا در کاهش هزینه صادرات مؤثر می باشد.
  • رفع مشکلات موجود در صنایع و واحدهای تولیدی جهت فعالیت با ظرفیت کامل و اسمی آنها در کاهش هزینه های تولیدی مؤثر می باشد.
  • تعطیلی و ممانعت از ایجاد و فعالیت واحدهای تولیدی که دارای توجیه اقتصادی نیستند، در کاهش قیمت تمام شده واحدهای تولیدی ایران مؤثر می باشد.
  • کاهش درصد ضایعات و استهلاک در کاهش هزینه ها مؤثر می باشد.
  • انجام برنامه ریزیهای لازم جهت کاهش هزینه بسته بندی کالاها از طریق تولید و یا واردات مواد اولیه و ماشین آلات مدرن بسته بندی در کاهش هزینه های تولیدی مؤثر می باشد.
  • توجه ویژه به سازماندهی علمی تولید ،‌مدرنیزاسیون، ارتقاء فرهنگ کارگری و نهایتأ افزایش بهره وری از دیگر راهکارهای مؤثر درکاهش قیمت تمام شده محصولات ساخت داخل خواهد بود.

 

 

منابع:

  • عبادی-شهیکی تاش- بررسی روند تمرکز بازارهای جهانی محصولات منتخب کشاورزی و تأثیر آن بر درآمد ارزی غیر نفتی(۱۳۸۳)
  • پاکروان-بشرآبادی-گیلانپور-بررسی عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای صادرات محصولات کشاورزی ایران (۱۳۸۹)
  • مقدسی-علی شاهی- مطالعه عوامل مؤثر بر سهم ایران در بازار جهانی محصولات کشاورزی (۱۳۸۴)
  • بی ریا- جبل عاملی- عوامل مؤثر بر صادرات پسته،زعفران، خرما در سبد کالاهای صادرات غیر نفتی ایران ۱۳۷۰-۱۳۸۰ (۱۳۸۵)
  • خلیلیان-فرهادی- بررسی عوامل مؤثر بر صادرات بخش کشاورزی ایران (۱۳۸۱)
  • پیری-صبوحی-بررسی تأثیر نوسانات نرخ ارز بر قیمت صادراتی محصولات کشاورزی
  • عاقل-یوسف زاده-منصوری-بررسی عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی با تأکید بر استاندارد های صادرات (۱۳۸۷)
  • کتاب سال کشاورزی ایران-آمار تولیدات و عملکرد سال زراعی ۱۳۷۹-۱۳۸۰